Tom en Gerri – spreek het hardop uit en je weet dat deze namen bij elkaar horen. Net als de gelijknamige personages uit Another Year zijn ze onafscheidelijk.
Tom en Gerri vormen een Brits echtpaar van middelbare leeftijd. Hun geluk vormt een schrijnend contrast met het lot van hun vrienden. Eenzame Ken kampt met overgewicht en alcoholisme. Toms broer is net weduwnaar geworden en heeft zijn zoon in geen jaren meer gezien. Maar het meest hartverscheurend is Gerri’s collega Mary, een dellerig geklede neuroot met een klein hartje, magistraal vertolkt door Lesley Manville. Na haar hart aan een reeks aan foute mannen te hebben verpand – dat is althans de suggestie die wordt gewekt – heeft zij nu een oogje op Joe, de veel jongere zoon van Tom en Gerri. Wat aanvankelijk een wat misplaatste flirt lijkt, verandert gaandeweg in een wanhopige verliefdheid.
Mike Leigh is een van de meest relevante chroniqueurs van de Britse maatschappij. Zijn oeuvre kun je onder de noemer Brits sociaal realisme scharen, al hebben zijn films niet de doorzichtige politieke lading waar je dat genre mee associeert, zoals de films van Ken Loach bijvoorbeeld. Leigh predikt niet, hij registreert. En wat hij registreert, is het alledaagse leven van de alledaagse Brit uit de middle of working class.
Leighs meest rauwe, compromisloze film is ongetwijfeld Naked (1993). Ik zag ‘m toen ik zestien of zeventien was, toen ik zelf ook nog rauw en compromisloos was. Hoofdpersoon Johnny, met zijn eindeloze monologen en theorieën, was mijn held. Zijn tocht langs vele treurige personages was het avontuur dat ik wilde beleven. Een paar jaar geleden zag ik de film terug. IJzersterk was-ie nog steeds maar Johnny was geen held meer. Hij bleek een loser. Een sympathieke loser misschien maar een loser desalniettemin. En zijn avontuur was een laffe vlucht uit de realiteit. Wat is de wereld toch zwart/wit als je jong bent. Nuanceren is een trucje dat komt met de tijd.
Toch kan ik niet alleen de tijd de schuld geven van mijn jeugdige misinterpretatie, realiseer ik me nu. Leigh heeft me erin geluisd. Zijn personages balanceren tussen sympathiek en onsympathiek. Je haat ze maar leeft wel met ze mee. Je vindt ze geweldig, ondanks hun verachtelijke daden. En dat subtiele spel met ambigue personages is Leigh met de jaren beter gaan spelen. Nuanceren is een trucje dat komt met de tijd, geldt ook voor filmmakers.
Uiteindelijk blijkt ook Another Year minder feel good dan je aanvankelijk dacht. Seizoenen komen, seizoen gaan: weer een jaar voorbij en niets is veranderd. Het enige dat wijzigt, is je mening. Zijn Tom en Gerri wel zo onbaatzuchtig als ze lijken? En is eeuwig slachtoffer Mary je medelijden wel waard? Mike Leigh geeft geen eenduidige antwoorden, hij registreert. En levert met Another Year een hoogtepunt uit zijn oeuvre af.
Tip van Basje, februari 2011
Website Filmtheater De Fabriek
