Zappen door de realiteit
'Ik zocht de kamer af op zoek naar een prop, een wapen.' Een man heeft een merkwaardige ontmoeting op een filmset, een ontmoeting die één van hen niet zal overleven. Die man is Alfred Hitchock. De man die tegenover hem zit ook.
Dit korte verhaal van Tom McCarthy, gebaseerd op een werk van Jorge Luis Borges waarin de schrijver zijn twintigjarige zelf ontmoet, vormt het hart van Double Take, de tweede lange film van de Vlaamse kunstenaar en filmmaker Johan Grimonprez. Zijn hoofdpersoon is Hitchcock, Master of Suspense. Diens tegenspeler, zijn dubbelganger, is de angstcultuur die ontstond met de komst van de televisie, precies in het tijdperk van de Koude Oorlog.
De twee dealers van angst komen samen in beeldmateriaal van Hitchcocks tv-serie Alfred Hitchcock Presents, een met commercials gelardeerde show waarin een korte film vooraf wordt gegaan door een introductie van de meester zelf. Grimonprez put rijkelijk uit deze bron van droogkomische filmpjes waarin Hitchcock een fijn gevoel voor zelfspot en zwarte humor aan de dag legt. 'Televisie bracht moord terug in de huiskamer, waar het thuishoort.'
Voor Grimonprez is onze beeldcultuur één groot Memory-spel, waarbij alle beelden een herhaling van elkaar zijn. Je hoeft de beelden alleen maar bij elkaar te zoeken en opnieuw te ordenen. Zoals de tv-kijker langs de kanalen zapt en, als de beelden maar snel genoeg gaan, ineens de overeenkomst ziet tussen een voetballer rennend over het veld en een zebra op de vlucht voor een leeuw, zo legt ook Grimonprez de structuren bloot die schuilgaan onder die enorme beeldenstroom die we iedere dag, jaar na jaar, te verstouwen krijgen. Zijn zapper is de montagetafel, waar hij realiteit, fictie, commercials, found footage en zelf geschoten materiaal herordent totdat de beelden laten zien wat hij ziet.
In 2001 produceerde de realiteit een wrange sequel op Grimonprez' eerste lange film, Dial H-I-S-T-O-R-Y. Ook dat werk bood een eindeloze beeldenstroom, heel precies in elkaar gemonteerd door de maker. Onderwerp was de rol die de media speelden in de plotselinge toename van vliegtuigkapingen in de jaren 60 en 70. In de hoofdrol van het tv-journaal gecast, kreeg de kaper een ongekende macht toegekend. De beelden die Grimonprez bij elkaar zocht - ironische, deprimerende, inzichtelijke en ronduit absurde beelden - werden afgewisseld met fragmenten uit het werk van schrijver Don DeLillo. De daad van de terrorist, klinkt uit een van die teksten, maakt de rol van de schrijver overbodig. Dial H-I-S-T-O-R-Y wordt uitgebracht in 1997. Vier jaar later, op 11 september 2001, is de film urgenter dan ooit. Met de aanslagen op de Verenigde Staten wordt Dial H-I-S-T-O-R-Y de proloog van het ultieme icoon van onze beeldcultuur: twee vliegtuigen, twee brandende torens.
Dat Dial H-I-S-T-O-R-Y - zijn titel ten spijt - niet alleen terugblikt op het verleden maar ook een statement maakte over onze huidige samenleving, wordt door de gebeurtenissen van 11 september nog eens benadrukt. Ook Double Take zegt iets over de wereld anno nu maar doet dat heel nadrukkelijk door voorbeelden te zoeken in het verleden. Dat is begrijpelijk. Wil je iets over onze beeldcultuur vertellen, dan ga je terug naar het allereerste begin, toen ons maagdelijk oog voor het eerst geconfronteerd werd met een waterval aan beeld. Maar nu onze beeldcultuur met YouTube en andere internetsites een absoluut hoogtepunt bereikt heeft, kun je moeilijk om hedendaags beeldmateriaal heen. Grimonprez reageerde op het nu met een zogeheten "YouTube-o-theek", Maybe the Sky Is Really Green, and We're Just Colorblind. Het doorlopende project schudt en deelt beelden gevonden op het web, al dan niet gemanipuleerd middels montage. Een vervolg op dit project, dat je zowel als film kunt bekijken of waar je zelf doorheen navigeert, wordt op Impakt gepresenteerd. Ook maakt het onderdeel uit van Grimonprez' overzichtstentoonstelling, deze winter in het S.M.A.K. in Gent.
'Ik zocht de kamer af op zoek naar een prop, een wapen.' Grimonprez roept in zijn werk een universum van dubbelgangers op; een universum waarin elk mens, elk beeld, elke gebeurtenis een spiegel is van een ander. Een universum ook waarin je net zo goed met een prop als met een wapen kunt doden. Op je televisiescherm heeft echt of nep geen betekenis.
Dit korte verhaal van Tom McCarthy, gebaseerd op een werk van Jorge Luis Borges waarin de schrijver zijn twintigjarige zelf ontmoet, vormt het hart van Double Take, de tweede lange film van de Vlaamse kunstenaar en filmmaker Johan Grimonprez. Zijn hoofdpersoon is Hitchcock, Master of Suspense. Diens tegenspeler, zijn dubbelganger, is de angstcultuur die ontstond met de komst van de televisie, precies in het tijdperk van de Koude Oorlog.
De twee dealers van angst komen samen in beeldmateriaal van Hitchcocks tv-serie Alfred Hitchcock Presents, een met commercials gelardeerde show waarin een korte film vooraf wordt gegaan door een introductie van de meester zelf. Grimonprez put rijkelijk uit deze bron van droogkomische filmpjes waarin Hitchcock een fijn gevoel voor zelfspot en zwarte humor aan de dag legt. 'Televisie bracht moord terug in de huiskamer, waar het thuishoort.'
Voor Grimonprez is onze beeldcultuur één groot Memory-spel, waarbij alle beelden een herhaling van elkaar zijn. Je hoeft de beelden alleen maar bij elkaar te zoeken en opnieuw te ordenen. Zoals de tv-kijker langs de kanalen zapt en, als de beelden maar snel genoeg gaan, ineens de overeenkomst ziet tussen een voetballer rennend over het veld en een zebra op de vlucht voor een leeuw, zo legt ook Grimonprez de structuren bloot die schuilgaan onder die enorme beeldenstroom die we iedere dag, jaar na jaar, te verstouwen krijgen. Zijn zapper is de montagetafel, waar hij realiteit, fictie, commercials, found footage en zelf geschoten materiaal herordent totdat de beelden laten zien wat hij ziet.
In 2001 produceerde de realiteit een wrange sequel op Grimonprez' eerste lange film, Dial H-I-S-T-O-R-Y. Ook dat werk bood een eindeloze beeldenstroom, heel precies in elkaar gemonteerd door de maker. Onderwerp was de rol die de media speelden in de plotselinge toename van vliegtuigkapingen in de jaren 60 en 70. In de hoofdrol van het tv-journaal gecast, kreeg de kaper een ongekende macht toegekend. De beelden die Grimonprez bij elkaar zocht - ironische, deprimerende, inzichtelijke en ronduit absurde beelden - werden afgewisseld met fragmenten uit het werk van schrijver Don DeLillo. De daad van de terrorist, klinkt uit een van die teksten, maakt de rol van de schrijver overbodig. Dial H-I-S-T-O-R-Y wordt uitgebracht in 1997. Vier jaar later, op 11 september 2001, is de film urgenter dan ooit. Met de aanslagen op de Verenigde Staten wordt Dial H-I-S-T-O-R-Y de proloog van het ultieme icoon van onze beeldcultuur: twee vliegtuigen, twee brandende torens.
Dat Dial H-I-S-T-O-R-Y - zijn titel ten spijt - niet alleen terugblikt op het verleden maar ook een statement maakte over onze huidige samenleving, wordt door de gebeurtenissen van 11 september nog eens benadrukt. Ook Double Take zegt iets over de wereld anno nu maar doet dat heel nadrukkelijk door voorbeelden te zoeken in het verleden. Dat is begrijpelijk. Wil je iets over onze beeldcultuur vertellen, dan ga je terug naar het allereerste begin, toen ons maagdelijk oog voor het eerst geconfronteerd werd met een waterval aan beeld. Maar nu onze beeldcultuur met YouTube en andere internetsites een absoluut hoogtepunt bereikt heeft, kun je moeilijk om hedendaags beeldmateriaal heen. Grimonprez reageerde op het nu met een zogeheten "YouTube-o-theek", Maybe the Sky Is Really Green, and We're Just Colorblind. Het doorlopende project schudt en deelt beelden gevonden op het web, al dan niet gemanipuleerd middels montage. Een vervolg op dit project, dat je zowel als film kunt bekijken of waar je zelf doorheen navigeert, wordt op Impakt gepresenteerd. Ook maakt het onderdeel uit van Grimonprez' overzichtstentoonstelling, deze winter in het S.M.A.K. in Gent.
'Ik zocht de kamer af op zoek naar een prop, een wapen.' Grimonprez roept in zijn werk een universum van dubbelgangers op; een universum waarin elk mens, elk beeld, elke gebeurtenis een spiegel is van een ander. Een universum ook waarin je net zo goed met een prop als met een wapen kunt doden. Op je televisiescherm heeft echt of nep geen betekenis.
Bovenstaand stuk schreef ik voor de programmakrant van Impakt Festival 2011, waar Johan Grimonprez zijn WE-tube-o-theek presenteert. Impakt vindt tussen 2 en 6 november plaats op verschillende locaties in Utrecht.
