26.10.12

DOGVILLE




















Heilige met vuile handen 

1974, een Italiaanse galerie. Kunstenaar Marina Abramović heeft 72 objecten uitgestald. Voor de performance Rhythm 0 zal ze de komende zes uur stoïcijns ondergaan wat het publiek voor haar in petto heeft. Zij zijn vrij om met haar te doen wat ze willen en mogen daarbij gebruikmaken van onder meer een roos, een schaar, een kam, een zweep, een pistool, een enkele kogel. In eerste instantie is men terughoudend maar hoe langer de performance duurt, hoe sadistischer hun daden. De kleren worden Abramović van het lijf geknipt, de doorns van de roos prikken ze in haar lichaam en ze wordt gesneden met een scheermesje. Op een bepaald moment laadt iemand het pistool en stopt het in Abramović' hand. Iemand anders pakt het pistool af. Abramović doet niks. Pas als de zes uur voorbij zijn, verlaat ze de ruimte. Het publiek schrikt terug terwijl ze naar de deur loopt, bang als ze zijn om de confrontatie met hun slachtoffer aan te gaan. Abramović is de spiegel geworden van hun gruwelijke aard.
            Ik moet aan deze performance denken als ik Dogville (Lars von Trier, 2003) opnieuw bekijk. De film vormt samen met Manderlay (2005) de onvoltooide trilogie USA - Land of Opportunities, waarvan slotdeel Washington nog op zich laat wachten. Dogville vertelt over een vrouw die minstens zo mooi, jong en vreemd afstandelijk is als Marina Abramović. Grace heet ze en ze wordt vertolkt door Nicole Kidman. Het is begin jaren 30 en Grace is op de vlucht, voor wat of wie is lang niet duidelijk. Haar vlucht brengt haar naar Dogville, een kleine dorpsgemeenschap in de Amerikaanse Rocky Mountains. De eenvoudige bewoners van Dogville besluiten om Grace onder hun hoede te nemen. Maar voor niets gaat de zon op. En dus doet Grace kleine klusjes voor de oude dokter, de winkeleigenares, de knappe dorpsfilosoof, de oude blinde man. Zijn ze eerst nog terughoudend met het gebruikmaken van Grace's diensten, zoals het publiek van Marina Abramović' zich in eerste instantie ook inhield, later zadelen ze haar met steeds zwaardere klussen op. Hoe onredelijker de eisen van de dorpsbewoners, hoe gedweeër Grace eraan gehoor geeft. Hoe beestachtiger de dorpsbewoners zich gedragen, hoe zachter Grace's woorden van vergeving zijn.
            Onder een dun laagje beschaving zit het beest, zo bewijst zowel Marina Abramović als Dogville. In beide gevallen wordt dat laagje eraf gekrabd door het onverwachtse verkrijgen van macht. Geen ongewoon thema, kijk bijvoorbeeld naar Williams Goldings Lord of the Flies. Maar in deze twee gevallen wordt die macht gegeven door een mooie, passieve vrouw. Macht verandert de mens in een beest; lijdzaamheid roept op tot sadisme en exploitatie. Deze stelling neemt in Dogville echter een onverwachte wending. Von Trier stelt de vraag: Heeft Grace zelf een hand in haar noodlot? Voerde hij in zijn drie voorgaande films ook al vrouwen op van wiens zuivere hart op brute wijze misbruik werd gemaakt, in het geval van Dogville heeft het heilige hoofdpersonage zelf ook vuile handen.
            Dat we hier met een allegorie van doen hebben, maakt Von Trier direct duidelijk via de ongewone vorm van de film. In een vrijwel lege filmstudio wordt het dorpje Dogville verbeeld via de suggestie van een decor: krijtstrepen op de vloer om de huizen en wegen aan te geven en verder wat losse decorstukken zoals een halve winkelpui, een trap, een kastje, een klok. Toen Dogville in première ging, was de algemene opvatting dat Von Trier zich had laten inspireren door toneelschrijver Bertolt Brecht en diens theorieën over het vervreemdingseffect. Brecht stelde dat je de illusie van het theater constant dient te verstoren. Pas dan wordt de kijker gedwongen na te denken over wat hij ziet. In een interessante recensie van Dogville in de Filmkrant (juli/augustus 2003) stelt Pieter Bots dat het kale decor van de film inderdaad aan een Brechtiaans experiment doet denken maar er inhoudelijk los van staat. Von Triers verteltrant is juist heel meeslepend, de illusie wordt nergens doorbroken. Op dezelfde manier doet Dogville misschien wel denken aan theater maar met zijn slimme camerawerk en montage ontstijgt het een theaterregistratie. Blijft de vraag: Was het wel Von Triers bedoeling om Brechts theorie toe te passen? Of is hij er gewoon niet in geslaagd? Is Von Trier een betere filmmaker dan hij zou willen zijn, een meester van de illusie tegen wil en dank?
            Nee, wat de vorm van Dogville - en vervolg Manderlay - vooral doet, is ons erop wijzen dat het hier gaat om een allegorie. Het geabstraheerde dorpje dat overdag in het wit en 's nachts in het zwart baadt, lijkt wel te bestaan onder een stolp, geïsoleerd van de rest van de wereld. Het herinnert me aan het Bijbelse gevecht tussen goed en kwaad en hoe de strijd die God en de duivel in de hemel leveren zijn weerslag heeft op het leven op aarde. Op dezelfde manier zijn de dorpjes Dogville en Manderlay een blauwdruk van de misstanden in onze huidige (westerse) samenleving. Dat Von Trier op cruciale momenten ons het tafereel van boven laat bezien, is veelzeggend. Het publiek is god en we zien dat het foute boel is.
            De dorpsbewoners leggen Grace aan de ketting, letterlijk. De mannen uit het dorp vergrijpen zich aan haar; volgens de ironische vertelstem een genante daad die vergelijkbaar is met een boer die zijn vee neukt. Grace ondergaat haar lot en vergeeft de daders. Arrogant, zo noemt haar vader haar gedrag, als hij haar aan het slot van de film uit Dogville redt. Ze vergeeft de dorpsbewoners omdat ze ze alsof slachtoffers ziet, als simpele en arme mensen. Dat maakt haar arrogant, neerbuigend. De uiteindelijke en gruwelijke wraak die Grace neemt, voelt dan ook wrang. Is zij niet net zo schuldig aan het feit dat de boel zo vreselijk uit de hand liep? Had ze niet veel eerder aan de rem moeten trekken?
            Von Trier doet het misschien niet op Brechtiaanse wijze, toch dwingt hij zijn publiek voortdurend om dergelijke vragen te stellen. Wat dat betreft zijn de tijden sinds 1974 veranderd. Marina Abramović' Rhythm 0 mag ook vandaag de dag nog schokkend zijn, het verschil tussen goed (Abramović) en kwaad (haar publiek) wordt er wel erg scherp in afgetekend. Na het zien van Dogville vraag ik me af: Wie misbruikte wie? Misbruikte het publiek de kunstenaar door hun sadistische onderbuikgevoelens op haar te botvieren? Of misbruikte de kunstenaar het publiek om haar punt te maken? 2012 schreeuwt om vraagtekens, om ironie, om nuances. Als er iemand is die daar mee uit de voeten kan, is het Lars von Trier.
 
------------------------------------------------------------

Dit stuk verscheen in het voorlaatste nummer van Passionate, in de rubriek Ingeblikt. In het nieuwste nummer bespreek ik boksfilms, waaronder Raging Bull. Nu verkrijgbaar.


Dogville
Lars von Trier
Denemarken / Zweden / Frankrijk / Groot-Brittannië / Duitsland / Nederland, 2003

Manderlay
Lars von Trier
Denemarken / Zweden / Nederland, 2005

22.10.12

AMOUR















The king of psychological horror movies has recently switched thrones. With two Palme d'Ors in his possession, you may now call Michael Haneke the king of European art house flicks. And Amour, his latest Cannes victory, may be his most artsy yet. The lives of Georges and Anne, two happy seniors living in Paris, change radically when Anne falls ill. With one side of her body paralyzed and no hope for recovery, she fully depends on Georges to take care of her. Sounds like a snooze? Wrong. Amour is an emotionally devastating and beautifully crafted movie. And art house or not, it wouldn't be a real Haneke without a hint of horror.

------------------------------------------------------------

Bovenstaande recensie van Amour staat deze maand in Subbacultcha. Lees 'm hier.
Vanaf 15 november in de Nederlandse filmtheaters


19.10.12

Woody Allen-dag




















20 oktober in Filmtheater De Fabriek in Zaandam: WOODY ALLEN-DAG. Met zijn nieuwste film To Rome with Love, Woody Allen: A Documentary, een verrassingsfilm, mini-quiz en inleidingen van mijn hand. Programma begint om 16.00 en is ergens rond middernacht afgelopen. Er is ook eten. Lees meer op de website van De Fabriek.

BRIGHT STAR

Deze week op tv

Bright Star
Jane Campion, 2009





















Het kostuumdrama dat me deed realiseren dat ik eigenlijk best van kostuumdrama's hou. Waanzinnig mooi vormgegeven, opvallend sterk geacteerd, romantisch maar niet zoet, dramatisch maar niet sentimenteel.

Bright Star is het verhaal van dichter John Keats, die voor zijn vroegtijdig overlijden een grootse romance beleefde met de eigengereide Fanny Brawne. Tegelijkertijd is het het verhaal van jeugdige verliefdheid en de intense emoties waar dat die mee gepaard kan gaan; een verhaal van alle tijden dus.

vrijdag 19/10, 22.05, CANVAS

17.10.12

Slagschaduw #15






































Trillend van de filmkoorts: al teveel gezien, te vaak en in doorwaakte nachten. Schaduwen op de muur. Flakkerende beelden in het achterhoofd. Af en toe haalt de cinefiele junk wel eens een beeld, een scène of zelfs een hele film door elkaar. Columnist Basje Boer doet het opzettelijk. Welke twee films doemen vannacht op in haar delirium?

15.
Het bos, de vrouw, de koffer

Het is middag. Bleek daglicht valt op de bladeren van de planten die de bodem van het bos bedekken. Een man baant zich er een pad doorheen, duwt de bladeren voorzichtig opzij.

Elders in het bos, buiten zijn zicht, wordt een rolstoel voortgeduwd. In de rolstoel hangt een jonge vrouw opzij: haar haar dof en ongezond, haar ogen uitdrukkingsloos. Achter de rolstoel lopen twee verplegers.

De man voert het tempo op. Ongeduldig duwt hij planten aan de kant, de bladeren van bomen. Om zijn arm hangt zijn colbert, daaronder houdt hij een kleine koffer vast. Dan ziet hij, in de verte, de vrouw in de rolstoel.

De verplegers houden halt om met een agent te praten. De vrouw kijkt opzij, in de verte herkent ze een man, herkent ze een bekend gezicht. Haar ogen worden groter.

De man komt dichterbij. Zijn arm gaat omhoog zodat er een pistool zichtbaar wordt, de loop steekt onder zijn colbert vandaan. Dan draait de agent zich om, hij komt op de man af. De man verbergt zijn pistool maar de agent vertrouwt het niet. De vrouw kijkt op, ze weet nu zeker wie de man is. De agent doet een stap terug en tikt de man op de schouder.

Dan gaat alles snel; snel en tergend langzaam tegelijk. De man duwt de agent zijn koffer in de maag. De koffer vliegt door de lucht en springt open. Een fontein van biljetten maakt zich los uit de koffer. De man heeft zijn ogen strak op de vrouw in de rolstoel gericht. Hij begint te rennen.

De vrouw komt omhoog uit de rolstoel, haar ogen en mond groot van verbazing. Met achter zich de regen van dwarrelende biljetten, komt de man op haar af gerend. Ook zij rent nu: schreeuwend, lachend, huilend, uitzinnig van geluk.

Als ze vlak bij elkaar zijn, deinst de man plotseling terug. De vrouw richt haar hoofd naar hem op. Ze benadrukt de woorden die ze uitspreekt, ze wil dat hij haar goed verstaat. Ze zegt: 'Chaos regeert.' En hij, hij kan alleen maar naar haar staren.


 ------------------------------------------------------------   

Slagschaduw, oktober 2012

 

2.10.12

BEASTS OF THE SOUTHERN WILD















A coming of age story is, basically, a story about emancipation. I never thought of it that way until I saw Beasts of the Southern Wild, a wild and imaginative movie about a six year old hero: a girl called Hushpuppy. Growing up in a bayou community of misfits called "the Bathtub", Hushpuppy is learning how to take care of herself. And that means: no crying. Not even when Hushpuppy's alcoholic father turns out to be ill; not even when a massive storm is coming to wash over the slums of the Bathtub. Beasts of the Southern Wild, which won debutant director Benh Zeitlin a whole bunch of prizes at both Cannes and Sundance, is easily the indiest of films coming out this year. And one of the best as well.

------------------------------------------------------------

Bovenstaande recensie van Beasts of the Southern Wild staat deze maand in Subbacultcha. Lees 'm hier.
Vanaf 18 oktober in de Nederlandse filmtheaters